بهنوش بختياري بازيگر سينما و تلويزيون اين روزها نخستين تجربه کارگرداني خود در عرصه سينما را با ساخت فيلم مستند “فصل انگور” کسب مي کند. اين فيلم مستند معضل خودکشي در ايران را بررسي مي‌کند و کارگردان سراغ افرادي رفته که در گذشته اقدام به خودکشي کرده اما نجات يافته اند.

اين بازيگر سينماي ايران به تحقيقاتي که در اين زمينه انجام داده، اشاره کرد و گفت که در مجموع تحقيقات خود، انواع راه هاي خودکشي را مورد پژوهش قرار داده که طبق اين پژوهش‌ها بيشترين آمار خودکشي بين زنان و دختران به دلايل عاطفي بوده است. اين خودکشي‌ها در شهرهايي در منطقه غرب ايران شکل خودسوزي به خود گرفته است.

بختياري همچنين در تحقيقات خود به آمار خودکشي بين مردان اشاره کرد و گفت که فشارهاي اقتصادي مهمترين عامل خودکشي در بين مردان است.

گفتگو با بهنوش بختياري را از نظر مي گذرانيد:

* بهنوش بختياري را بيش از هر عنواني به عنوان بازيگر سينما و تلويزيون مي شناسيم. چه اتفاقي افتاد که سراغ ساخت مستندي با موضوع خودکشي رفتيد؟

خودکشي از جمله پديده‌هاي شومي است که در طول زمان به انحاي مختلف وجود داشته اما متاسفانه در چند سال اخير به دليل مشکلات روحي که ناشي از مشکلات اقتصادي و اجتماعي است، شاهد بوديم که دامنه اين پديده به زندگي هر يک از ما نزديک شده و حتي خود من شاهد خودکشي برخي از نزديکانم بوده‌ام.

*نزديک شدن هر چه بيشتر معضلات اجتماعي به دامنه زندگي هر يک از ما واقعا زنگ خطر را به صدا درمي‌آورد.

دقيقا همين‌گونه است. به عنوان مثال داده‌هاي تحقيقاتي که براي ساخت اين فيلم در دست داشتم، نشان مي داد اين معضل اجتماعي در ميان خانواده هايي که از جهت فرهنگي و اقتصادي در فقر هستند بيش از ساير اقشار جامعه است ولي همين تحقيقات نشان مي داد که دامنه اين معضل اجتماعي گسترش پيدا کرده و خانواده‌هايي از اقشار مختلف را درگير کرده است و اين موضوع براي من تعجب‌آور بود.

*در صحبت هاي خود اشاره کرديد که در زندگي شخصي، تجربه خودکشي نزديکان را داشته ايد. آيا خودکشي اين افراد ناشي از همان فقر فرهنگي و اجتماعي بود؟

نه به هيچ عنوان و يا حداقل من آنها را اينگونه نشناخته بودم.

* چطور؟

در برخوردهايي که داشتم متوجه هوش اجتماعي بالاي آنها شده بودم و افرادي با رفتارهاي متعادل و دوست داشتني بودند. به همين دليل وقتي خبر خودکشي آنها را مي شنيدم به معناي واقعي تعجب مي کردم. ضمن اينکه خود من به لحاظ اعتقادي، عرفي، انساني و شرعي اين معضل را مردود مي دانم چون معتقدم نااميد شدن از لطف و کمک پروردگار گناهي بزرگ است.

البته ظاهر افراد در ميزان تمايل براي خودکشي ملاک نيست و اين رفتارهاي متعادل مي‌توانسته ظاهري باشد.

به همين دليل زماني که چرايي اقدام به اين عمل از سوي آنها را مورد بررسي قرار مي دادم مدام اين سئوال ايجاد مي شد که چه شرايطي بر زندگي اين افراد گذشته که به خودکشي دست زده‌اند.

خودکشي عمل سنگيني است چرا که انسان عزيزترين گوهر وجود يعني جان خود را داوطلبانه از خود مي گيرد و اين اقدام علاوه بر اينکه گناه بزرگي محسوب مي شود هيچ عقل سليمي آن را تاييد نمي کند ولي در عين حال نمي توان شرايط زندگي و ميزان ظرفيت افرادي را که دست به خودکشي مي زنند، ناديده گرفت.

*در مجموع تحقيقاتي که براي ساخت مستند “فصل انگور” داشتيد بزرگترين عامل خودکشي چه بود؟

نتيجه بررسي هاي در مطالعات و گفتگوهايي که با روانشناسان و جامعه شناسان داشتم در مرد و زن متفاوت بود.

* توضيح مي دهيد؟

طبق تحقيقاتي که انجام داده ام اغلب افراد چه مرد و چه زن درصدي از افسردگي را دارند که اين افسردگي در زن و مرد و در سنين مختلف متفاوت است. تحقيقاتي که براي “فصل انگور” داشتم حکايت از آن داشت که خودکشي در سنين کمتر براي نمره در مدرسه و يا مشکلات عاطفي دوران نوجواني بوده است. البته با بالا رفتن نمودار سني افراد، انگيزه هاي خودکشي نيز تغيير کرده که در اين موارد مشکلات جنسي، خيانت ديدن در روابط، تبادل مقام و منصب و همچنين وجود روابط مريض بين افراد از مهمترين دلايل خودکشي محسوب مي شود.

* در مستند “فصل انگور” همه اين موارد را مطرح مي کنيد؟

قطعا نه. خودکشي دامنه گسترده اي دارد و صحبت درباره همه اين پديده ها کار من نيست. هدفم از ساخت اين مستند بيان اين مطلب است که متاسفانه در يک دهه اخير معضل خودکشي به يک سونامي تبديل شده؛ سونامي که با سکوت و در برخي موارد انکار مواجه شده است.

* دقيقا منظور از سکوت و انکار معضل خودکشي چيست؟

ببينيد درصد واقعي وجود ايدز و مشکلات جنسي در جامعه بالاتر از آمار رسمي است که اعلام مي شود و حال اينکه موارد بسياري وجود دارد که افراد به دليل مبتلا بودن به ايدز و يا پذيرفته نشدن مشکلات جنسي از سوي جامعه طرد مي شوند و در نهايت به دليل مشکلات روحي دست به خودکشي مي زنند. متاسفانه برخي از مسئولان بلند مرتبه وجود اين معضلات در جامعه را از اساس منکر مي شوند.

* ناآگاهي و پايين بودن ظرفيت افراد هم به گسترش اين معضل دامن مي زند.

تنها ناآگاهي و يا پايين بودن ظرفيت افراد نيست و اصولا درست نيست که همه مشکلات را تنها به گردن افراد انداخت بلکه شرايط حاکم بر جامعه نيز مهم است. نگاه کنيد در شرايط امروز اغلب مردم گرفتار هستند و علاوه بر گرفتاري و مشکلات اقتصادي نشاط و روح زندگي کردن در آنها از بين رفته و همين فضا باعث فکر و خيال هاي بسيار از سوي افراد مي شود.

اين در حالي است که من فکر مي کنم نفس کشيدن انسان و زندگي کردن معجزه اي براي افراد و هديه اي از سوي پروردگار است که بايد قدر آن را دانست.

* از چه زماني تحقيقات را آغاز کرديد و در انجام تحقيقات “فصل انگور” سراغ چه کساني رفتيد؟

از اوايل سال جاري (سال ??) تحقيقات را آغاز کردم و در اين راه با افراد بسياري صحبت کردم. سراغ جامعه شناس و آسيب شناسان اجتماعي نيز رفتم و با خانواده افرادي که خودکشي کرده بودند صحبت کردم و کساني هم که دست به خودکشي زده بودند اما ناموفق بودند نيز جزو تحقيقات اين فيلم مستند بودند.

اما حرف من اين است که معضل خودکشي مسئله اي است که بايد فيلم‌هاي مختلفي از زواياي متفاوتي در اين مورد ساخته شود و نمي توان اين معضل را در نود دقيقه به طور کامل تعريف کرد. در “فصل انگور” چند نمونه از موارد خودکشي تعريف مي شود و تلاشم اين است که در اين فيلم مستند نشان دهم براي هر مشکلي يک راه حلي وجود دارد و خودکشي بهترين راه نيست بلکه بدترين راه است.

* انواع خودکشي هايي که در اين فيلم به آن اشاره کرده ايد چه بوده است؟

مشکلات عاطفي اغلب در خانم ها و مشکلات اقتصادي در آقايان از دلايل اصلي دست زدن به اين اقدام است که سعي کردم تا جايي که توانم در کارگرداني اجازه مي دهد گوشه‌اي از اين معضلات را نشان دهم.

* سوژه هايي که براي حضور مقابل دوربين انتخاب کرديد از چه طيفي بودند؟

تقريبا از همه طيف هاي اجتماع بودند. نکته قابل توجه اينکه از طيف افراد روشنفکر و تحصيل کرده تا افراد کم آگاه و ناآگاه هم در بين سوژه ها ديده مي شد. در بين اين سوژه ها افرادي بودند که به دليل بارداري هاي نامشروع، ايدز، استعمال مواد مخدر چون شيشه و کوکائين دست به خودکشي زده بودند.

به اعتقاد من سطح مطالعه افرادي که دست به خودکشي مي زنند پايين است و به تبع شعور اجتماعي آنها نيز در سطح پاييني قرار مي گيرد. نمونه بارز پايين بودن شعور اجتماعي مسئله اخيري است که از سوي برخي از افراد جامعه براي ليونل مسي بازيکن سرشناس تيم ملي آرژانتين ايجاد شد. زماني که به صفحه مسي در فيسبوک سر زدم و پيغام ها را ديدم بسيار متاثر شدم و با خودم فکر کردم که اين افراد در چه خانواده هايي و تحت چه شرايطي بزرگ شده اند که به راحتي با آبروي يک سرزمين بازي مي کنند.

فيلم با يک آيه از قرآن و تولد يک نوزاد آغاز مي‌شود چرا که به وجود پروردگار ايمان و اعتقاد راسخ دارم.

* در طول فيلمبرداري مورد خاصي از خودکشي بود که با شنيدن آن بسيار تحت تاثير قرار بگيريد، داشتيد؟

يکي از دردناک ترين انواع خودکشي، خودسوزي است که متاسفانه در زنان در شهرهاي غرب و مرزي ايران زياد ديده مي شود.