«مثقال» در لغت هم به معنى ثقل و سنگينى آمده، و هم ترازويى که با آن سنگينى اشياء را مى‏‌سنجند، و در اينجا به همان معنى اول است. براى «ذرة» نيز در لغت و کلمات مفسران تفسيرهاى گوناگونى ذکر شده است: گاه به معنى مورچه کوچک، و گاه گرد و غبارى که وقتى دست را بر زمين بگذاريم و برداريم به آن مى‌چسبد، و گاه به معنى ذرات بسيار کوچک غبار که در فضا معلق است و به هنگامى که آفتاب از روزنه‌ه‏ايي به اطاق تاريک مى‌تابد، آشکار مى‏‌شود، تفسير شده است.[1]

شديدترين حسابرسي و اندازه‌گيري‌ها:

بر اساس آموزه‌هاي اسلامي، هيچ انساني در اين دنيا يله و رها نبوده و تمام اعمال و رفتارهاي او در مقابل شديدترين کنترل‌ها قرار دارد. کوچکترين و ريزترين رفتار و عمل انسان در برابر ديدگان الهي پنهان نمي‌ماند؛ کما اينکه خداي متعال بارها خود را به بصير و آگاه بودن به احوال بندگان معرفي فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بَصيرٌ بِما تَعْمَلُونَ؛[حجرات/18] خداوند غيب آسمان‌ها و زمين را مى‏‌داند و نسبت به آنچه انجام مى‏‌دهيد بيناست!». خداي متعال در زواياى قلب بندگان حضور دارد، و از آنچه در آن مى‏‌گذرد کاملاً با خبر است. او از تمام اسرار اعماق زمين و غيب آسمان‌ها آگاه است، بنابراين چگونه ممکن است از درون دل بندگان و نوع عملکرد و رفتار ايشان در خفا و آشکار بي‌خبر باشد؟[2] در آيه ديگر خداي متعال در خصوص علم و آگاهي خود به احوال بندگان مي‌فرمايد: «أَلا إِنَّ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قَدْ يَعْلَمُ ما أَنْتُمْ عَلَيْهِ وَ يَوْمَ يُرْجَعُونَ إِلَيْهِ فَيُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَيْ‏ءٍ عَليمٌ؛[نور/64] آگاه باشيد که براى خداست آنچه در آسمان‌ها و زمين است او مى‏‌داند آنچه را که شما بر آن هستيد، و (مى‏ داند) روزى را که بسوى او بازمى‏‌گردند و (در آن روز) آنها را از اعمالى که انجام دادند آگاه مى‏‌سازد و خداوند به هر چيزى داناست!».

ايستگاه انديشه قرآني(کمي تأمل)

قابل توجه اينکه در اين آيه، سه بار بر روى علم خدا نسبت به اعمال انسان‌ها تکيه شده است و اين به خاطر آن است که انسان هنگامى که احساس کند، کسى به طور دائم مراقب او است، و ذره‌اى از پنهان و آشکارش بر او مخفى نمى‏‌ماند. اين اعتقاد و باور اثر تربيتى فوق‌العاده روى او مى‏‌گذارد و ضامن کنترل انسان در برابر انحرافات و گناهان است.[3] در آيه ديگر، خداي متعال شيوه و روش دقيق حسابرسي بندگان را اين چنين متذکر شده و بيان مي‌فرمايد: «يا بُنَيَّ إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ في‏ صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّماواتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا[لقمان/16]؛ اى پسرک من، اگر [عملِ تو] هموزن دانه خَردلى و در تخته‏ سنگى يا در آسمان ها يا در زمين باشد، خدا آن را مى‏‌آورد.»

«خردل» گياهى است که داراى دانه‏ هاى سياه بسيار کوچکى است که در کوچکى و حقارت ضرب المثل است.

اشاره به اينکه اعمال نيک و بد هر قدر کوچک و کم ارزش، و هر قدر مخفى و پنهان باشد، همانند خردلى که در درون سنگى در اعماق زمين، يا در گوشه‌‌اى از آسمان ها مخفى باشد، خداوند لطيف و خبير که از تمام موجودات کوچک و بزرگ و صغير و کبير در سراسر عالم هستى آگاه است آن را براى حساب، و پاداش و کيفر حاضر مى‏‌کند، و چيزى در اين دستگاه گم نمى‌شود! ضمير در آنها به حسنات و سيئات و اعمال نيک و بد باز مى‏‌گردد.

پرونده سياه و سنگين زندگي اداري بعضي افراد

با توجه به آيات تکان دهنده‌اي که خداي متعال در خصوص محاسبه و حسابرسي دقيق اعمال بندگان بيان مي‌دارد، حال و روز و رفتارهاي ما انسان‌ها در مسئوليت و مشاغلي که بر عهده داريم ديدني است؛ چرا که با کمي دقت و بررسي در نوع عملکرد خود متوجه مي‌شويم که هيچ توجهي به اين آيات الهي نداشته و رفتار ما با هيچ قانون اخلاقي و قرآني همخواني ندارد. در ادامه به بعضي از رفتارهاي سوء افراد در حيطه اداري اشاره مي‌کنيم.

گناهان سنگين و رايج اداري:

1- سوء استفاده نابجا و غيرقانوني و غير شرعي از موقعيت شغلي و امکانات دولتي و بيت‌المال: بهترين مصداق اين دسته افراد کساني هستند که در سمت‌هاي دولتي به جاي خدمتگزاري و حفظ بيت‌المال براي خود کيسه مي‌دوزند و با توجيهات غير موجه، حقوق‌هاي چند ده ميليوني را براي خود تجويز مي‌کنند. اين در حالي است که پايين‌ترين قشر جامعه براي جزئي‌ترين مايحتاج خود گرفتار و ناتوان هستند. در کتاب شريف نهج البلاغه امام علي(ع) کساني را که با بي‌تقوايي به بيت‌المال دست درازي مي‌کنند را به شتر تشبيه مي‌نمايد: حضرت مي‌فرمايد: «يَخْضَمُونَ مَالَ اللَّهِ- [خَضْمَ‏] خِضْمَةَ الْإِبِلِ نِبْتَةَ الرَّبِيع‏؛[4] بعضي از افراد مثل شتري که به علف تازه‌ بهاري رسيده است، مال خدا و بيت المال را مي‌خورند.» در زمان حال نيز عده‌اي به درست و يا غلط از روش قانوني يا غير قانوني به بهانه واهي به خود اين اجازه را مي‌دهند که از بيت‌المال کشور بيشترين و غير متعارف‌ترين حقوق را به جيب بزنند. در حالي که در همين جامعه بسياري از افراد گرفتار مخارج سنگين و غير قابل تحمل گراني و تورم هستند.

2-کم‌کاري و سستي در انجام وظايف و مسئوليت‌ها: به راستي بعضي افراد در انجام مسئوليت و وظايف محوله، مصداق بارز کم فروشان هستند، کم فروشاني که خداي متعال در توصيف آنان مي‌فرمايد: « وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفينَ الَّذينَ إِذَا اکْتالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ أَ لا يَظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ؛ [مطففين/آيات4-1] واى بر کم‏‌فروشان! آنان که وقتى براى خود پيمانه مى‏‌کنند، حق خود را بطور کامل مى‌گيرند اما هنگامى که مى‏‌خواهند براى ديگران پيمانه يا وزن کنند، کم مى‌‌گذارند! آيا آنها گمان نمى‏‌کنند که برانگيخته مى‏‌شوند». کم نيستند صاحب منصب‌هايي که هر گاه مي‌خواهند وظايف و مسئوليت‌هاي خويش را انجام دهند با سستي، تنبلي و بهانه تراشي به راحتي از خود سلب مسئوليت مي‌کنند ولي هرگاه مي‌خواهند کار ديگران را حسابرسي نمايند از کوچکترين خطا و اشتباهات نمي‌گذرند.

خداي متعال با فرا خواندن اين افراد به روز قيامت، ايشان را از کم فروشي‌هاي مدرن باز مي‌دارد. روزى که مردم از قبرها برمى‏‌خيزند، و در پيشگاه رب العالمين حاضر مى‌شوند «يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ»[5] يعنى اگر آنها قيامت را باور مى‌داشتند و مى‌دانستند حساب و کتابى در کار است، و تمام اعمالشان براى محاکمه در آن دادگاه بزرگ ثبت مى‌شود، و هر کس به اندازه سر سوزنى کار نيک و بد کرده، نتيجه آن را در آن روز عظيم مى‏‌بيند، هرگز چنين ظلم و ستم نمى‌‌‌کردند، و حقوق افراد را پايمال نمى‌ساختند.[6]

3-دزدي‌هاي مدرن و اداري: ماندن در اداره در ساعات غير اداري و گرفتن اضافه کاري به سبب انجام ندادن کار در ساعات ادراي. بر اساس روايات اسلامي اين چنين مال و دارايي داراي برکت نيست و تنها چيزي که نصيب صاحب خود مي نمايد آتش جهنم است. کما اينکه در کتاب کافي از امام هادي (عليه السلام)اين چنين نقل شده است: «اِنَّ الحَرامَ لا يَنمى وَ اِن نَمى لا يُبارَکُ لَهُ فيهِ وَ ما اَنفَقَهُ لَم يُؤجَر عَلَيهِ وَ ما خَلَّـفَهُ کانَ زادَهُ اِلَى النّارِ؛[7] به راستى که حرام، افزايش نمى ‏يابد و اگر افزايش يابد، برکتى ندارد و اگر انفاق شود، پاداشى ندارد و اگر بماند، توشه ‏اى به سوى آتش خواهد بود».

4-انجام دادن کارهاي شخصي و غير مرتبط با مسئوليت و وظايف محوله: کم نيستند افرادي که در ساعت کاري به جاي انجام وظايف محوله به پرداختن به کارهاي شخصي همچون مطالعه خبرگزاري‌ها و چک کردن ايميل و حساب‌هاي شخصي... مي پردازند اين در حالي است که در قبال آن ساعت کاري حقوق بيت المال را دريافت مي‌نمايند. بي شک اين چنين رويکرد نا درست و غير قانوني نيز به شباهت به دزدي و کم‌کاري نيست. چرا که در قبال ساعتي که حقوق دريافت مي‌کند کاري انجام نداده است.

5-اختلاس، جعل و خيانت در امانت، رانت و ويژه خواري: وظايف و مسئوليت‌هاي اداري همانند امانتي در اختيار افراد قرار گرفته‌اند، لذا نبايد از اين موقعيت در راستاي منافع شخصي و خصوصي خود از آن استفاده کرد. منصب‌ها و موقعيت‌هاي اداري در واقع امانت‌هايي هستند که سزاوار است به درستي از عهده آنها بر آمد. در اهميت امانت‌داري در منابع روايي از امام علي(ع)نقل شده است: «أَربَعٌ مَن أُعطيَهُنَّ فَقَد أُعطىَ خَيرَ الدُّنيا و َالخِرَةِ صِدقُ حَديثٍ و َأَداءُ أَمانَةٍ وَ عِفَّةُ بَطنٍ و َحُسنُ خُلقٍ؛[8] چهار چيز است که به هر کس داده شود خير دنيا و آخرت به او داده شده است: راستگويى، اداء امانت، حلال خورى و خوش اخلاقى».

پي‌نوشت‌ها:

[1]. تفسير نمونه، ج‏27، ص: 228

[2]. تفسير نمونه: ج‏22، ص219.

[3]. همان: ج‏14، ص569.

[4]. نهج البلاغة (للصبحي صالح): ص49.

[5].مطففين/5

[6]. همان: ج‏17، ص51.

[7]. کافى(ط-الاسلاميه) ج 5، ص 125، ح7.

[8]. شرح آقا جمال خوانساري بر غررالحکم و دررالکلم ج2، ص151، ح2142

انتهاي پيام/ت